Historia tarota zaczęła się w Mediolanie. Kto wymyślił wróżenie z najsłynniejszej talii kart? Poznaj historię kart tarota i ich znaczenie 

Karty dworskie i dworskie gry w karty

Zabawiający się tymi kartami dwórki, paziowie i młodzi arystokraci nie mieli tak naprawdę pojęcia, że to nie są zwykłe karty. Początki to nie wróżby z kart tarota, ale zabawa, towarzyski flirt, potem gry w tarota. Wróżebna kariera tarota zaczęła się później. W sztuce malarskiej tego czasu – późnego średniowiecza i początków renesansu, pojawiało się sporo scen obyczajowych: praca na polu, polowanie, zabawy, jarmarki, turnieje, koronacje, zaślubiny władców. Skąd więc w trionfi, tarocie – w kartach wymyślonych do celów rozrywkowych, gry w tarota  – wzięły się alegoryczne, tajemnicze sceny, żywcem wyjęte z jakiejś sekretnej skarbnicy ukrytej wiedzy? Co przyszło do głowy twórcom tarota, żeby umieszczać na kartach do zabawy przekazy o mistycznym znaczeniu?

Tarot pokazuje wiele rzeczy na opak, jakby chciał z nas zadrwić, coś wyśmiać albo nas przestraszyć. Co to za dziwaczna postać Wisielca, który wisi na szubienicy głową w dół i jest z tego zadowolony? Co robi w kartach do zabawy Śmierć albo symbolizująca upadek i katastrofę Wieża? Czym chcieli renesansowi malarze postraszyć młodych arystokratów umieszczając w talii Diabła? Po co wspominali o kresie dziejów, pokazując Sąd Ostateczny?

22 Wielkie Arkana to nie przypadek

Przyglądając się kartom tarota, widzimy, że niewątpliwie musi tu chodzić o jakąś tajemnicę, rytuał, magię. Tych kart nie stworzył „zwykły" dworski artysta. Ich twórca musiał należeć do jakiegoś tajemnego stowarzyszenia, uprawiającego zakazany kult lub religię. Sama liczba 22 kart wielkich arkanów to dokładnie tyle, ile liter znajduje się w alfabecie hebrajskim. Skojarzono więc, że na tarota musiała wpłynąć żydowska kabała. Nie bez powodu często mówi się o wróżeniu jako o stawianiu kabały.

Ale dopiero w XX wieku, gdy na talię tarota spojrzeli badacze symboliki ezoterycznej, wreszcie coś zaczęło im świtać. Tarot musiał powstać w jakimś kręgu kultywującym hermetyzm. To starożytna, oparta na gnozie religia wywodząca się z kultu łączącego postać egipskiego Thota z greckim Hermesem. Współcześnie, jeśli chcemy określić jakąś dziedzinę wiedzy pojęciem: „trudna, skomplikowana, skryta, przeznaczona dla wąskiego kręgu" – mówimy, że to wiedza hermetyczna. Coś jest hermetyczne, jeśli jest zamknięte dla ogółu.

Przełom XIX i XX wieku. Nikt nie gra, wszyscy wróżą

W 1888 roku w Anglii powstała silna grupa studiujących magię, kabałę i hermetyzm: był to Hermetyczny Zakon Złotego Brzasku (Golden Dawn). W Zakonie praktykowano z odmiennymi stanami świadomości dla uzyskania magicznych zdolności. Członkowie Zakonu przenieśli do Europy pochodzące od azjatyckich mistyków techniki wizualizacji i mentalnych podróży do imaginacyjnych światów. Wielką wagę przywiązywano do kontaktowania się z bóstwami i „mocami”.

Znaczenie Golden Dawn dla rozwoju tarota było ogromne. Karty od początku należały do elementarza Zakonu. W jego praktykach ważne stało się, co faktycznie przedstawiają karty. I właśnie tam powstała pierwsza czysto okultystyczna talia – talia Waite’a, namalowana przez Pamelę Colman-Smith i wydana w 1910 roku. Arthur Waite opublikował też podręcznik do tej talii, pt. „Obrazkowe klucze do tarota” (The Pictorial Key to the Tarot).

Pod koniec istnienia Zakonu przez jego szeregi przemknął jego późny, choć najwybitniejszy z adeptów – Aleister Crowley, który przybrał tajemne imię Perdurabo – „wytrwam do końca”. Crowley (pomińmy tu inne jego zasługi) opracował pierwszą wyczerpującą teorię symboli 78 kart tarota, pisaną w duchu geometrii pojęć – jest ona treścią jego książki „Księga Thotha” – „The Book of Thoth” z 1944 roku.

Crowley zajmował się też astrologią, skojarzył astrologiczne żywioły z małymi arkanami: mieczami, buławami, pucharami i monetami. Waite, Crowley i inni zapowiadają już karciane czasy współczesne: kiedy to w tarota nikt nie gra, karty te służą do wróżenia lub do ćwiczeń duchowych, a projektowanych od nowa talii pojawia się na rynku nieprzebrane mnóstwo. Na zachodzie czasy te zaczęły się od hippisowskiej rewolucji około 1970 r., w Polsce – od upadku komuny w 1989 roku.

Znaczenie kart tarota 

Tarot kryje w sobie tajemną wiedzę o prawach duchowych, które rządzą wszechświatem - i życiem każdego człowieka. Jest ścieżką wtajemniczenia, przez którą przechodzi adept, który początkowo jest neofitą i nie wie nic, ma tylko zaufanie do świata i dobre chęci, symbolizuje go karta Głupiec. Końcowy etap, stan uświęcenia lub nirwany symbolizuje karta Świat.

Taka interpretacja kart to nic innego jak nasza droga rozwoju, na którą niejako jesteśmy skazani. A zatem stawiając wróżbę, która ma odpowiedzieć „kocha – nie kocha", tak naprawdę uprawiamy rytuał wtajemniczenia, dokonujemy wewnętrznej alchemii. Podnosimy swój stan świadomości na temat tego, kim jesteśmy. To jest istota tarota.

Pierwsza znana talia tarota

Tarot Viscontich-Sforzów to pierwsza znana talia tarota z renesansowych Włoch. Już ona symbolicznie pokazała przeróżne zwrotne doświadczenia i konieczne przemiany, które są częścią życia każdego z nas.

Talię rozpoczyna Głupiec

Karcie początkowo nie przypisano liczby porządkowej, mogła być równie dobrze pierwszą, jak i ostatnią. Z czasem otrzymała liczbę zero, która reprezentuje pustkę lub otwartość na nowe doświadczenia. A taka otwartość wobec życia, choć pozornie bezmyślna, zdradza wielką dojrzałość. To odwaga pozwolić życiu się nieść.

Postać tarotowego Głupca kojarzy się nam z błaznem, który miał wyjątkowy przywilej nabijania się z króla, co zawsze uchodziło mu płazem. Bo tak naprawdę był mędrcem. W starożytnej Grecji miał miejsce dość zadziwiający rytuał, którym był uroczysty turniej... obelg. Polegał on na ściganiu się w szyderstwach, kpinach i wygłupach. Turniej był poświęcony bogowi wina i rozpusty, Dionizosowi.

Papieżyca to pierwsza feministka

Nie mniej fascynującą postacią w talii tarota jest karta wielkich arkanów o numerze II – Papieżyca. Skąd ta zadziwiająca ikona? Kobieta na Piotrowym Tronie? Czy to nie jakiś żart? Postać ta odwołuje się do legendy o papieżycy Joannie.

Historia o papieżu-kobiecie pojawiła się około XII wieku. Joanna pochodziła z Moguncji. Podróżując po Europie w męskim przebraniu, dotarła do Rzymu, gdzie pod przybranym imieniem Johannes Angelicus rozpoczęła naukę. Posiadając wielkie zalety ducha, została księdzem, a jej kariera duchowa zakończyła się wyborem na tron papieski. Miała panować między pontyfikatami Leona IV i Benedykta III, w połowie IX wieku. Lecz jej los przypieczętowały nieszczęśliwe zajście w ciążę, poronienie i śmierć w rzymskim Koloseum w trakcie uroczystej procesji. Jeśli jest zatem jakaś kobieta, którą można nazwać pierwszą feministką, to była nią papieżyca Joanna.

Fortuna kołem się toczy

Dziesiąta karta wielkich arkanów – Koło Fortuny – wielu osobom kojarzy się ze znanym teleturniejem, który w Polsce prowadził Wojciech Pijanowski. Tak naprawdę jest to średniowieczny symbol przemijania. Rzymska bogini Fortuna opiekowała się i kierowała ludzkim losem. Mimo że europejskie średniowiecze nie miało szczególnych kontaktów z dalekowschodnimi religiami, to jednak zadziwiająco podobny symbol spotykamy w tradycji indyjskiej, w Wedach. Europejskie Koło Fortuny to buddyjskie koło życia, śmierci i ponownych narodzin symbolizujące samsarę. Czyżby twórcy tarota mieli jakieś doświadczenia z misteriami Dalekiego Wschodu?

Judasz, bohater tragiczny

Najbardziej niezwykła kartą w talii Bonifacia Bemba jest Wisielec. Spoglądając na nią, widzimy postać wiszącą głową w dół. Nie tyle powieszoną, ile zawieszoną za nogę, jakby uśpioną, wręcz błogą, kontemplującą, medytującą. Kto to u licha jest? Powieszony za karę zbrodniarz? Już na pierwszych taliach tarota towarzyszyły mu sakiewki lub wysypujące się z kieszeni pieniądze. Nie ulega wątpliwości: postacią tą jest najbardziej znienawidzona w chrześcijaństwie postać, ten, który sprzedał Jezusa Chrystusa – zdrajca Judasz.

Jednak jego spokój odmalowany na twarzy w niczym nie pasuje do znanego z Ewangelii Mateusza arcyłotra. Rozwikłanie tej zagadki zajęło blisko pięćset lat. W 1978 roku odnaleziono gnostycką Ewangelię Judasza, w której został on ukazany jako tragiczny bohater obdarzony przez Chrystusa szczególną misją. Ktoś przecież musiał Chrystusa wydać, żeby on mógł zmartwychwstać.

Wisielcza misja

Takie ukazanie Judasza – Wisielca wskazuje na to, że autorzy tarota byli pod wpływem gnostyckich idei. Około II wieku na łonie wczesnego chrześcijaństwa rozwijały się liczne sekty i heretyckie nurty, m.in.: setianie, lucyferianie i kainici. Czcili oni symbolizujące zło i demoniczne siły postacie, jak: egipskiego boga zła Seta, mordercę Abla – Kaina, świetlistego anioła pychy i buntu przeciwko Bogu, Lucyfera oraz właśnie Judasza.

Według ich poglądów oni nie byli źli. Sprzeciwili się twórcy świata materialnego, Demiurgowi, którego Żydzi nazwali Jahwe. A zatem Judasz to obdarzony wyjątkową misją, choć zarazem skazany na tragiczny los bohater.

Arkana Wielkie Tarota Marsylskiego

Ta popularna talia miała kilka wersji. Autorów fascynowała ezoteryczna symbolika świata starożytnego, wprowadzili więc swoje zmiany. Na karcie Koło Fortuny koło napędza psogłowy pawian. Na karcie Księżyc pojawiają się wizerunki wilka i psa wyjących do księżyca. Ujawniła się tu gnostyczna doktryna, która zakładała, że po śmierci ludzkie dusze udają się na pewien czas na Księżyc.

W karcie Świat dodano postać zmartwychwstałego Chrystusa otoczonego aureolą – wieńcem (mandrolą). Nawet pierwsza karta tarota, Głupiec, zyskuje nowy, ciekawy wymiar. Przebrany w zabawny strój trefnisia Głupiec wyrusza w podróż z węzełkiem na kiju. Pojawia się postać gryzącego w łydkę psa. Symbol przeszłości, obciążenia, bagażu, który niesie postać na karcie zero.

Talia kart tarota Rider Waite

Autor tej talii, ezoteryk Arthur Edward Waite, sprawił, że wszystkie karty tarota ożyły i zyskały nowy wymiar. Zwłaszcza postacie stały się bardziej duchowe. Papieżyca nazwana została Kapłanką, Papież – Arcykapłanem. Wisielec, czyli Judasz, ten wyrzutek i potępieniec, ma wokół głowy... aureolę, niczym święty!

Postacią tą jest kobieta. Czy Arthur Waite zrozumiał, jak ważną rolę w kultywowaniu duchowej tradycji mają kobiety? Niekoniecznie. Tak naprawdę nie Arthur Waite stworzył swoją słynną talię, ale angielska malarka Pamela Colman Smith, o której to artystce Waite jednak zapomniał wspomnieć.

Tradycja ezoteryczna wymazała kobiety

Cóż... Ezoteryka, tajne stowarzyszenia i misteria były przez wieki zarezerwowane wyłącznie dla mężczyzn. Stąd tak heroiczny, ale tragiczny los spotkał tarotową Papieżycę – Joannę. Nie znajdziemy bowiem o niej nawet słowa w oficjalnych dokumentach Kościoła, jakby nie istniała. Została wymazana, jak wiele kobiet, które są ukrytymi bohaterkami ezoterycznej tradycji ludzkości. 

współautor: Wojciech Jóźwiak
fot. shutterstock