Co widać latem na niebie? Zachwyć się gwiazdami bez teleskopu!

Niebo latem - co widać teraz na niebie?

Letnie patrzenie w niebo zaczynamy od spojrzenia na północ i lekko w górę. Natychmiast rozpoznajemy Wielką Niedźwiedzicę (albo Wielki Wóz). Jak wygląda ten wspaniały gwiazdozbiór, nie trzeba tłumaczyć. Przypomnę tylko, że jest wielki – rozleglejszy niż szerokość dłoni wyciągniętej ręki. Idziemy wzrokiem za dyszlem (wozu) lub ogonem (zwierza, dziwne: przecież niedźwiedzie nie mają ogonów... a te na niebie widocznie mają).

Szukanie opłaca się, bo na przedłużeniu dyszla lub ogona łatwo wypatrujemy najjaśniejszą gwiazdę północnego nieba: nazywa się Arktur, czyli „Strażnik niedźwiedzi”. Słusznie, bo ma do upilnowania także Małą Niedźwiedzicę, której ogon, czyli gwiazda Polarna (Polaris), wskazuje nie tylko północ, ale coś więcej: oś obrotu nieba, a właściwiej oś obrotu Ziemi, czyli północny biegun. Kto dojdzie do północnego bieguna Ziemi, będzie tę gwiazdę mieć nad głową. Latem Arktur jest najjaśniejszą widoczną gwiazdą, ponieważ jaśniejsi od niego Syriusz i Procjon owszem z nieba świecą, ale że robią to w dzień, to ich nie widać.

Gwiazdy na niebie - Tajemnicza Wega

Podnosimy głowę wyżej i w lewo (lub na zachód) od Arktura, gdzie zachwycają nas trzy jasne gwiazdy – to tzw. trójkąt letni. Najjaśniejsza z nich to Wega w gwiazdozbiorze Lutni, naukowo Alpha Lyrae, na oko tak samo jasna jak Arktur, a przy tym niebieskiej barwy. Romantyczna nazwa i błękit uczyniły tę gwiazdę ulubionym celem kosmicznych wypraw w science fiction. Jasnowidzące channelerki regularnie dostają tajemne przekazy od Wegan dla ludzkości, jako że łatwo tam wyobrazić sobie ojczyznę wyżej rozwiniętych od nas ras.

Dla porządku – Wega leży dość blisko nas, czyli układu słonecznego, zaledwie 25 lat świetlnych. Jest to więc gwiazda średniej wielkości, a jasna dlatego, że widzimy ją z bliska. 12 tysięcy lat temu Wega stała blisko osi obrotu Ziemi – wskazywała biegun, była gwiazdą biegunową, jak dziś (trochę bledsza od niej) Polaris. Nic straconego, za następne pół okresu precesji Ziemi, czyli następne 12-13 tys. lat, Wega wróci na tamto miejsce.

Ptaki na nocnym niebie

A pozostałe gwiazdy letniego trójkąta? Drugą gwiazdę imieniem Deneb poznamy po tym, że jej sąsiadki tworzą wyraźną figurę krzyża. To tzw. krzyż północy – lecz faktycznie gwiazdozbiór ten nazywa się Łabędź. Gdyż układa się w łabędzia w locie! W ramionach krzyża rozpoznajemy skrzydła ptaka (uderzająco symetryczne), a w trzonku – wyciągniętą szyję. Najjaśniejszy Deneb zaznacza jakby... kuper ptaka. W przeciwieństwie do sąsiadki Wega znajduje się daleko, bo 2600 lat świetlnych od nas, i należy do gwiazd nadolbrzymów. Świeci 200 tysięcy razy jaśniej od Słońca, a przez swoją energożerność w końcu wybuchnie jako supernowa.    

Trzecia gwiazda letniego trójkąta, to Altair. (Uwaga: to jest słowo z j. arabskiego i czyta się tak, jak napisane: a-i, żadnych udziwnień). Leży jeszcze bliżej nas niż Wega, zaledwie 17 lat świetlnych. Otaczający ją gwiazdozbiór nosi nazwę Orła – i faktycznie, podobnie jak przy Łabędziu widać tam rysunek lecącego ptaka. Altair zaznacza jego przód lub głowę.

Wracając do Wegi. Spójrz na nią przez lornetkę. Obok ogromnej (w lornetce) Wegi, łatwo zobaczysz podwójną gwiazdę Epsilon Lyrae. Kto ma wprawę, widzi jej podwójność gołym okiem. Bardziej powiększające teleskopy pokazują, że każda z gwiazd w tej parze sama jest podwójna. Czyli razem jest to układ poczwórny!

Niebo w sierpniu: czerwona alfa Skorpiona

W sierpniu nisko nad horyzontem w kierunku południowym pojawia się rzadko u nas widywana gwiazda, mianowicie Antares, alfa (czyli najjaśniejsza) w Skorpionie. Gwiazda wyraźnie czerwona, dlatego nazywana przeciw-Marsem, bo to oznacza jej nazwa. Znajduje się w środku wianka mniejszych gwiazd, jakby odnóży lub szczypiec owego Skorpiona. Świeci z dość daleka: odległa o 550 lat świetlnych. Jest czerwonym nadolbrzymem. Nie wychodzi wyżej nad horyzont, ponieważ należy do półkuli południowej. Koło niej przechodzi ekliptyka.

Droga Mleczna i planety nocy letniej

Skoro tak, to może pojawiają się planety? Tak! Na wschód (na lewo) od tamtego miejsca, też nisko nad horyzontem, przebywają Saturn i Jowisz. Widać je przez większą część lata i przez prawie całą noc. I jeszcze jedno: od miejsca w lewo od Antaresa, w górę przez Orła z Altairem, przez szyję Łabędzia i dalej w górę, przebiega przez niebo Droga Mleczna, czyli przekrój przez Galaktykę. Mniej więcej tam, gdzie latem styka się z horyzontem, leży jej centrum. W nim zaś obiekt zwany Sagittarius A*, będący supermasywną czarną dziurą. To jego gigantyczna siła grawitacji trzyma razem wszystkie te gwiazdy, które widzimy, oraz nas samych, czyli Słońce wraz z Ziemią.

Foto: shutterstock